Dumping Syndrome คืออะไร ? อาการหลังผ่าตัดกระเพาะ กับวิธีรักษา

การผ่าตัดกระเพาะอาหารเป็นวิธีการรักษาที่มีประสิทธิภาพสำหรับผู้ที่มีปัญหาน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน แต่การผ่าตัดนี้อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่เรียกว่า “Dumping Syndrome” ซึ่งเป็นภาวะที่อาหารผ่านกระเพาะอาหารเข้าสู่ลำไส้เล็กอย่างรวดเร็วเกินไป บทความนี้จะอธิบายว่า Dumping Syndrome คือ อะไร อาการที่เกิดขึ้น และวิธีการรักษาเพื่อให้ผู้ป่วยสามารถปรับตัวและใช้ชีวิตได้อย่างปกติ

Dumping Syndrome คืออะไร?

Dumping Syndrome คือ ภาวะที่เกิดขึ้นหลังจากการผ่าตัดกระเพาะอาหาร โดยเฉพาะการผ่าตัดลดขนาดกระเพาะหรือการผ่าตัดแบบบายพาส (Gastric Bypass) ภาวะนี้เกิดขึ้นเมื่ออาหารที่รับประทานเข้าไปผ่านกระเพาะอาหารเข้าสู่ลำไส้เล็กอย่างรวดเร็วเกินไป ทำให้เกิดอาการไม่สบายต่างๆ ทั้งทางระบบทางเดินอาหารและระบบประสาทอัตโนมัติ

ประเภทของ Dumping Syndrome

Dumping Syndrome แบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ๆ คือ Early Dumping Syndrome และ Late Dumping Syndrome

Early Dumping Syndrome

Early Dumping Syndrome เกิดขึ้นภายใน 10-30 นาทีหลังจากรับประทานอาหาร อาการที่พบได้แก่ คลื่นไส้และอาเจียน, อืดแน่นท้อง, ปวดท้อง, ถ่ายเหลว, ใจสั่น, ตามัว, มึนศีรษะ, เหงื่อออกท่วมตัว เป็นต้น สาเหตุของ Early Dumping Syndrome เกิดจากการที่อาหารที่ยังไม่ย่อย (Hyperosmolar Chyme) ผ่านลงสู่ลำไส้เล็กส่วนต้นอย่างรวดเร็ว ทำให้ลำไส้เกิดการโป่งพองและบีบตัวเพิ่มมากขึ้น

Late Dumping Syndrome

Late Dumping Syndrome เกิดขึ้นหลังจากรับประทานอาหาร 1-3 ชั่วโมง อาการที่พบได้แก่ หน้าแดง, มึนศีรษะ, ใจสั่น, ความดันต่ำ, หัวใจเต้นเร็ว เป็นต้น สาเหตุของ Late Dumping Syndrome เกิดจากการที่อาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูงผ่านลงสู่ลำไส้เล็กอย่างรวดเร็ว ทำให้เกิดการดูดซึมน้ำตาลกลูโคสอย่างรวดเร็ว จึงกระตุ้นให้ร่างกายหลั่งอินซูลินออกมามาก ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำตามมา

การวินิจฉัย Dumping Syndrome

การวินิจฉัย Dumping Syndrome สามารถทำได้โดยการตรวจสอบอาการและการทดสอบต่าง ๆ เช่น

• Oral Glucose Provocation Test : ให้ผู้ป่วยดื่มกลูโคส 50 กรัม หลังจากอดอาหาร 10 ชั่วโมง หากพบว่าอัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้น 10 ครั้ง/นาทีในชั่วโมงแรก ถือว่าผลเป็นบวก
• Hydrogen Breath Test : หลังจากดื่มกลูโคส มีความไวของการทดสอบ 100% สำหรับ Early Dumping
• การตรวจพิเศษทางรังสีของทางเดินอาหารส่วนต้น (Upper GI Study) : ช่วยยืนยันการที่มี rapid gastric emptying time

วิธีการรักษา Dumping Syndrome

การรักษา Dumping Syndrome คือ เริ่มจากการปรับวิธีการรับประทานอาหาร (Dietary Modification) และอาจใช้ยาหรือการผ่าตัดในกรณีที่จำเป็น

การปรับวิธีการรับประทานอาหาร

• หลีกเลี่ยงการดื่มน้ำหรือของเหลวระหว่างรับประทานอาหาร : โดยให้ดื่มน้ำได้หลังจากรับประทานอาหารอย่างน้อย 30 นาที
• เพิ่มจำนวนมื้ออาหารเป็นอย่างน้อย 6 มื้อ/วัน : แต่ลดปริมาณอาหารในแต่ละมื้อ
• ลดอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต : หรือทานเป็นคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อน เช่น ข้าวกล้อง, ข้าวโอ๊ต, ธัญพืชต่างๆ, เผือก, มันเทศ, ฟักทอง เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงนมและครีมต่าง ๆ : แต่เน้นอาหารที่มีโปรตีนและไขมันสูง
• อาหารที่มีเส้นใย (Fiber) : ช่วยลดอาการน้ำตาลต่ำหลังกินหรือ Late Hypoglycemia
• ไม่รับประทานอาหารที่เป็นของเหลวและของแข็งปนกัน : (Liquid & Solid Diet)
• แนะนำให้นอนราบเป็นเวลา 30 นาทีหลังรับประทานอาหาร : เพื่อลดอาการเป็นลม (Syncope)

การใช้ยา

• Somatostatin Analog (Octreotide) : ช่วยลดการหลั่งของ Vasomotor Substances และเพิ่มระยะเวลาที่อาหารอยู่ในกระเพาะ
• ยาเม็ดลดน้ำตาลในเลือด (Acarbose) : ยารักษาเบาหวานที่ช่วยชะลอการดูดซึมสารอาหารที่ลำไส้เล็กส่วนต้น

การผ่าตัด

ในกรณีที่การปรับวิธีการรับประทานอาหารและการใช้ยาไม่ได้ผล อาจพิจารณาการผ่าตัดแก้ไข แต่ยังไม่มีรายงานเกี่ยวกับการผ่าตัดด้วยวิธีใดที่ให้ผลการรักษาดีที่สุด

การดูแลหลังการผ่าตัดกระเพาะอาหาร

การดูแลหลังการผ่าตัดกระเพาะอาหารเป็นสิ่งสำคัญเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนและช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็วขึ้น

• รับประทานอาหารช้า ๆ และเคี้ยวให้ละเอียด : การเคี้ยวอาหารไม่ละเอียดจะทำให้ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน และระคายเคืองกระเพาะอาหาร
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ : เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ ควรดื่มน้ำให้ได้ 48-64 ออนซ์ (6-8 แก้ว) ต่อวัน
• หลีกเลี่ยงการรับประทานน้ำตาลและอาหารไขมันสูง : เพื่อควบคุมแคลอรี่ในอาหาร
• หยุดรับประทานทันทีที่รู้สึกว่าหายหิวแล้ว : การรับประทานเกินความพอดีจะทำให้รู้สึกคลื่นไส้ อาเจียน และกระเพาะยืด
• ออกกำลังกาย : ควรออกกำลังกายให้ได้อย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน เพื่อช่วยให้การลดน้ำหนักประสบความสำเร็จในระยะยาว

อาหารอะไรที่ไม่ควรรับประทานหลังผ่าตัดกระเพาะ

Dumping Syndrome คือภาวะที่เกิดขึ้นหลังจากการผ่าตัดกระเพาะอาหาร และหลังจากผ่าตัดกระเพาะอาหาร ผู้ป่วยควรหลีกเลี่ยงอาหารบางประเภทเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนและช่วยให้กระเพาะอาหารฟื้นตัวได้ดีขึ้น ต่อไปนี้คือรายการอาหารที่ไม่ควรรับประทานหลังผ่าตัดกระเพาะ

• อาหารแปรรูป : ลูกชิ้น, หมูยอ, ไส้กรอก, เกี๊ยวหมูสับ อาหารเหล่านี้มีแป้งและไขมันสูง ซึ่งไม่เหมาะสมสำหรับผู้ป่วยหลังการผ่าตัด
• อาหารที่มีน้ำตาลสูง : น้ำหวานทุกชนิด เช่น ชาเย็น กาแฟเย็น น้ำผลไม้คั้นเอง น้ำผลไม้ 100% นมเปรี้ยว, ขนมหวานต่าง ๆ การรับประทานอาหารที่มีน้ำตาลสูงจะทำให้เกิดอาการ Dumping Syndrome และทำให้น้ำหนักไม่ลดลง
• อาหารมันและของทอด : มันฝรั่งทอด, อาหารทอด, อาหารจานด่วน, เบค่อน ไส้กรอก ฮ็อตด็อก โบโลน่า เพพเพอโรนี
  อาหารเหล่านี้มีไขมันสูงและอาจทำให้เกิดนิ่วและปัสสาวะเป็นเลือดได้
• อาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูง : ขนมปังขาว, ข้าวขาว, เบเกอรี่, ชานมไทย อาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูงจะเปลี่ยนเป็นน้ำตาลในร่างกายและอาจทำให้เกิดอาการวูบ หน้ามืดเป็นลมได้
• เครื่องดื่มอัดลมและเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน : น้ำอัดลม, กาแฟ, ชา เครื่องดื่มเหล่านี้อาจทำให้เกิดแก๊สในกระเพาะอาหารและทำให้รู้สึกไม่สบาย
• เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ : สุรา, เบียร์, ไวน์ การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์หลังการผ่าตัดกระเพาะอาหารจะทำให้กระเพาะดูดซึมเร็วขึ้นและอาจกลายเป็นพิษจากแอลกอฮอล์ได้
• อาหารที่มีเส้นใยสูงในช่วงแรก : ผักดิบ, ผลไม้ที่มีกากใยสูง ในช่วงแรกหลังการผ่าตัด ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีกากใยสูงเพราะอาจทำให้กระเพาะอาหารทำงานหนักเกินไป

สรุป

Dumping Syndrome คือ ภาวะที่เกิดขึ้นหลังจากการผ่าตัดกระเพาะอาหาร โดยเฉพาะการผ่าตัดลดขนาดกระเพาะหรือการผ่าตัดแบบบายพาส ภาวะนี้ทำให้เกิดอาการไม่สบายต่าง ๆ ทั้งทางระบบทางเดินอาหารและระบบประสาทอัตโนมัติ การรักษา Dumping Syndrome เริ่มจากการปรับวิธีการรับประทานอาหาร และอาจใช้ยาหรือการผ่าตัดในกรณีที่จำเป็น การดูแลหลังการผ่าตัดกระเพาะอาหารเป็นสิ่งสำคัญเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนและช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็วขึ้น การเข้าใจว่า Dumping Syndrome คืออะไร และวิธีการรักษา จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถปรับตัวและใช้ชีวิตได้อย่างปกติหลังการผ่าตัดกระเพาะอาหาร